Frábær heimildamynd um Halldór Laxness og samtíð hans

Í kvöld var eg viðstaddur frumsýningu nýrrar heimildarmyndar um Halldór Laxness eftir tengdason hans, Halldór Þorgeirsson.

Þessi kvikmynd er um klukkustund í flutningi. Dregnir eru upp megindrættir ævi þessa merkasta rithöfundar 20. aldar. Sýnd eru stutt myndskeið sem tilheyra aldarandanum, hvaða heimsögulegu atburðir voru efst á baugi þegar Laxness stóð á krossgötum í lífi sínu.

Ákveðin uppbygging spennu er í myndinni, gegnum kreppuna miklu, ofsóknir Stalíns, uppgöngu þjóðernissinna, heimsstyrjöldina síðari og loks kalda stríðið. Viðtöl eru við rithöfunda og fræðimenn sem koma við sögu Halldórs, kynntust honum eða hafa rannsakað „njósnir“ á vegum CIA og FBI. Í myndinni kemur augljóslega fram hvernig réttur rithöfunda hafa oft verið fótum troðnir, það er ekki aðeins í sálarlausum kommúnismanum þar sem afburðarithöfundar á borð við Boris Pasternak (Doktor Zivagó) eru látnir sæta ofsóknum, heldur einnig vestrænir rithöfundar á frjálsu Vesturlöndum.

Árið 1946 seldist Sjálfstætt fólk í hálfri milljón eintaka í Bandaríkjunum og gagnrýnendur fóru hamförum í ritdómum sínum um bókina. Þannig kvað einn ritdómari að yfir 10 milljónir manns væru í svipaðri stöðu og íslenski rithöfundurinn lýsir fátækum bónda á Íslandi. Halldór Laxness fékk að súpa seyðið af Atómstöðinni, einhverri kostulegu íroníu íslenskra skáldverka, sem kannski samsvarar gríni á borð við Heljarslóðaorrustu Benedikts Gröndals. Vitað er að bréfasamskipti fóru milli íslenskra og bandarískra yfirvalda um meint skattalagabrot Halldór vegna tekna hans af Sjálfstæðu fólki. Þessi skjöl hafa ekki fengist birt eftir 60 ár. Eitt er víst, að Halldór var dæmdur í Hæstarétti Íslands fyrir skattsvik í ársbyrjun 1955, sama árið og hann fékk þann æðsta heiður sem nokkurn rithöfund getur látið sig dreyma um, Nóbelsverðlaunin. Þeir sem vilja lesa sig nánar um þetta er bent á 26. bindi Hæstaréttardóma sem er fyrir árið 1955.

Þessu máli var lokað með því að bandarísku skjölin voru afhent Utanríkisráðuneyti BNA og þar eru þau sama sem glötuð þar sem þau eru gjörsamlega lokuð fræðimönnum og koma því engum að gagni.

Þetta mál er dæmigert hvernig opinberu valdi er misbeitt. Ritskoðun er sett á Halldór þannig að allar hans bækur voru ekki prentaðar í BNA fyrr en á allra síðustu árum.

Þessi heimildakvikmynd er höfundi, Halldóri Þorgeirssyni til mikils sóma. Hann er virkilega flinkur kvikmyndagerðarmaður sem kemur efninu mjög vel frá sér.

Bestu þakkir!